360 :: panoramiczna podróż sferyczna w 2668 odcinkach

"Stary Sącz, położony u zbiegu Popradu i Dunajca, na szlaku łączącym niegdyś Małopolskę z Węgrami, lokowany był aż dwukrotnie, co do dziś widoczne jest w jego strukturze urbanistycznej. Pierwsza lokacja, dokonana przed 1273 r., za czasów św. Kingi, księżnej krakowskiej i sandomierskiej, przewidywała założenie typu owalnicowego, natomiast druga, z 1357 r., nadała miastu układ szachownicowy z prostokątnym rynkiem pośrodku. Od początku ogromną rolę w życiu Starego Sącza odgrywał klasztor Klarysek, które z podkrakowskiej Skały sprowadziła do miasta św. Kinga. 6 lipca 1280 r. zrzekła się na rzecz klasztoru swoich sądeckich posiadłości, a dokładnie Starego Sącza wraz z 28 wsiami. W tym czasie rozpoczęto jego budowę – na skraju miasta, zgodnie z obowiązującymi w średniowieczu zasadami lokalizacji klasztorów franciszkańskich. Konsekracja kościoła pw. św. Trójcy (pierwotnie św. Klary) nastąpiła dopiero w 1332 r. Istotne przekształcenia architektury świątyni miały miejsce w XVII i XVIII w., kiedy to powstał zachodni szczyt kościoła, ozdobiony wolutami i obeliskami oraz wieżyczka na sygnaturkę (1777-1779), łączona z działalnością Franciszka Placidiego. Skupione wokół czworokątnego wirydarza zabudowania klasztorne, początkowo drewniane, zostały wzniesione na początku XVII w. przez krakowski warsztat Jana de Simoniego.

Do wnętrza otoczonego murami kompleksu klasztornego prowadzi brama zwieńczona wieżą zegarową. Przy obszernym dziedzińcu znajdują się: wzniesiony w 1990 r. ołtarz polowy, dawny dom kapelana (dziś muzeum klasztorne), furta klasztorna, której szczyt zdobią sgraffitowe przedstawienia Chrystusa Salwatora, bł. Salomei, św. Klary, św. Kingi i św. Franciszka oraz kościół pw. św. Trójcy." (Tekst z materiałów XIII Małopolskich Dni Dziedzictwa Narodowego).

"Świątynia jest budowlą złożoną z wielobocznie zamkniętego prezbiterium z zakrystią od północy oraz jednonawowego, dwuprzęsłowego korpusu przykrytego sklepieniem krzyżowo-żebrowym, do którego od południa przylega wzniesiona w XIV w. kaplica św. Kingi (pierwotnie Mariacka). Nawa została zamknięta piętrową budowlą, mieszczącą na parterze przedsionek i tzw. kamienną zakrystię, a na piętrze oratorium.

Gotycka budowla kryje piękne barokowe wnętrze. W prezbiterium znajdują się trzy ołtarze (główny z obrazem św. Trójcy i ze stiukową sceną Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny oraz boczne św. Klary i św. Antoniego), których rzeźbiarska oprawa została wykonana przez Baltazara Fontanę w latach 1696-1699 oraz prowadzące do zakrystii XVII-wieczne drzwi z malowanymi scenami z życia św. Kingi i jej męża Bolesława Wstydliwego. W nawie szczególną uwagę zwracają ołtarze Matki Boskiej Pocieszycielki Strapionych oraz św. Kingi, oba z XVII w., a także wspaniała barokowa ambona przedstawiająca tzw. drzewo Jessego, czyli drzewo genealogiczne rodu Jezusa. W kaplicy św. Kingi znajduje się drewniana figura księżnej z ok. 1470 r., a na ołtarzu srebrna trumienka mieszcząca jej relikwie. Ściany kaplicy, oratorium oraz nawy pokrywa XVIII-wieczna polichromia Feliksa Derysarza." (Tekst z materiałów XIII Małopolskich Dni Dziedzictwa Narodowego).

"Najstarsze wzmianki o Powroźniku pochodzą z XIV w. Nazwa wsi odnosi się prawdopodobnie do zajęcia, którym mogli zajmować się jej mieszkańcy – uprawy konopi potrzebnej do wyrobu powrozów. Po 1565 r. kiedy to dokonano ponownej lokacji wsi na prawie wołoskim miejscowość zamieszkiwali osadnicy pochodzenia ruskiego (od XIX w. nazywani Łemkami). Ci ostatni podjęli inicjatywę wzniesienia świątyni, którą konsekrowano 5 października 1600 r. 18 czerwca 1607 r. ukończono prace nad dekoracją malarską wnętrza sanktuarium — najświętszego miejsca cerkwi, czyli przestrzeni, w której odprawiana jest ofiara eucharystyczna. Tradycyjnie nie jest ona dostępna dla wiernych, od których oddziela ją ikonostas. [...]

Cerkiew w Powroźniku jest klasyczną cerkwią łemkowską. Reprezentuje typ północno-zachodni, którego przykłady znaleźć można na terenie Polski (zach. i środkowy obszar osadnictwa łemkowskiego) oraz Słowacji (przy granicy z Polską): drewniana, obita i pokryta gontem, o konstrukcji zrębowej z słupowo-ramową wieżą. Cerkiew jest orientowana, o układzie trójdzielnym: składa się z prezbiterium założonego na planie nieregularnego prostokąta, czworobocznej szerszej od pozostałych części nawy oraz założonego na planie kwadratu babińca, nad którym znajduje się czworoboczna pochylona ku środkowi izbicowa wieża. Do prezbiterium od strony północnej przylega trójbocznie zamknięta zakrystia (dawne sanktuarium), a do babińca od strony zachodniej przedsionek. W prezbiterium dwa okna (od strony północnej i wschodniej), w zakrystii również dwa okna (od strony północnej i południowej), w nawie trzy okna (od strony południowej). Prezbiterium nakryte stropem płaskim z fasetą, zakrystia o pozornym sklepieniu kolebkowym, nad nawą uskokowe sklepienie namiotowe, babiniec nakryty stropem płaskim. Nad prezbiterium i zakrystią dachy kalenicowe, nad nawą i wieżą namiotowe. Trójdzielność cerkwi zaakcentowana została w bryle budynku poprzez umieszczenie nad prezbiterium, nawą i babińcem makowic (baniastych hełmów) zwieńczonych krzyżami." (Tekst z materiałów XIII Małopolskich Dni Dziedzictwa Narodowego).

"Cerkiew parafialna greckokatolicka św. Jakuba Młodszego w Powroźniku (obecnie kościół parafialny rzymskokatolicki pod tym samym wezwaniem) zbudowana została (wg najnowszych badań) w 1600 r., jest więc najstarszą cerkwią w polskich Karpatach. Cerkiew była wielokrotnie przebudowywana i remontowana, a w latach 1813-14 — po powodzi — przesunięto ją na obecne miejsce.

Piękna świątynia zachodniołemkowska wzniesiona została w konstrukcji zrębowej, ściany i dachy pokryte są gontem. [...] W wyposażeniu świątyni znajduje się ikonostas z lat 1743-44, obecnie częściowo rozmontowany — na swoim miejscu pozostały tylko ikony rzędu Deesis i prorocy, w miejscu ikony Chrystusa pantokratora widnieje ikona Koronacji Matki Boskiej. Pozostała część ikonostasu, ustawiona przy wschodniej ścianie prezbiterium, stanowi tło dla ołtarza głównego, w którym znajduje się ikona Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz Mandylion z pierwotnego ikonostasu z XVII w. Po północnej stronie nawy mieści się barokowy ołtarz boczny z XVIII w. z obrazem Chrystusa u Słupa. Na ścianach cerkwi powieszono wiele cennych ikon, m.in.: Sąd Ostateczny (1623 r., najstarsza ikona w świątyni, dzieło Pawłentego Radymnego), Pieta (1646 r.), Biczowanie Chrystusa, Wniebowzięcie NMP, Chrystus Nauczający, Prorok Aaron (wszystkie cztery z XVII w.), Św. Jakub (lata 30. XVII w.), Matka Boska z Dzieciątkiem (XVIII w.)." (Szlak Architektury Drewnianej, Kraków 2005).

"Dzieje cerkwi powroźnickiej są bardzo ciekawe. Jak wykazały najnowsze badania, zbudowana została w 1600 r. (dotychczas sądzono, że w 1604; niekiedy podawano także daty 1612 lub 1643). Jest to więc niewątpliwie najstarsza cerkiew łemkowska, a przypuszczalnie także najstarsza cerkiew drewniana na terenie polskich Karpat. W 1607 r. jej prezbiterium zostało ozdobione polichromią (to również najnowsze odkrycie; wcześniej uważano, że malowidła te powstały w 1637 r.). [...] Było niedawno odnawiane. Na sklepieniu centralna postać kompozycji — Bóg Ojciec, na ścianie północnej przedstawienie Ducha Świętego, poniżej Ukrzyżowanie i Złożenie do Grobu. Z boku, na skośnych odcinkach ściany północnej, m.in. ofiara Abrahama oraz Nadanie Prawa Mojżeszowego. Na ścianie zachodniej sceny z życia Maryi i Chrystusa, poniżej Wjazd do Jerozolimy. Na ścianie wschodniej u góry również sceny z życia Maryi i Chrystusa, poniżej napis fundacyjny polichromii, a jeszcze niżej — walka Jakuba z aniołem i św. Jan Chrzciciel." (Cerkwie drewniane Karpat, Pruszków 2003).