360 :: panoramiczna podróż sferyczna w 2668 odcinkach

"Najstarsze wzmianki o Powroźniku pochodzą z XIV w. Nazwa wsi odnosi się prawdopodobnie do zajęcia, którym mogli zajmować się jej mieszkańcy – uprawy konopi potrzebnej do wyrobu powrozów. Po 1565 r. kiedy to dokonano ponownej lokacji wsi na prawie wołoskim miejscowość zamieszkiwali osadnicy pochodzenia ruskiego (od XIX w. nazywani Łemkami). Ci ostatni podjęli inicjatywę wzniesienia świątyni, którą konsekrowano 5 października 1600 r. 18 czerwca 1607 r. ukończono prace nad dekoracją malarską wnętrza sanktuarium — najświętszego miejsca cerkwi, czyli przestrzeni, w której odprawiana jest ofiara eucharystyczna. Tradycyjnie nie jest ona dostępna dla wiernych, od których oddziela ją ikonostas. [...]

Cerkiew w Powroźniku jest klasyczną cerkwią łemkowską. Reprezentuje typ północno-zachodni, którego przykłady znaleźć można na terenie Polski (zach. i środkowy obszar osadnictwa łemkowskiego) oraz Słowacji (przy granicy z Polską): drewniana, obita i pokryta gontem, o konstrukcji zrębowej z słupowo-ramową wieżą. Cerkiew jest orientowana, o układzie trójdzielnym: składa się z prezbiterium założonego na planie nieregularnego prostokąta, czworobocznej szerszej od pozostałych części nawy oraz założonego na planie kwadratu babińca, nad którym znajduje się czworoboczna pochylona ku środkowi izbicowa wieża. Do prezbiterium od strony północnej przylega trójbocznie zamknięta zakrystia (dawne sanktuarium), a do babińca od strony zachodniej przedsionek. W prezbiterium dwa okna (od strony północnej i wschodniej), w zakrystii również dwa okna (od strony północnej i południowej), w nawie trzy okna (od strony południowej). Prezbiterium nakryte stropem płaskim z fasetą, zakrystia o pozornym sklepieniu kolebkowym, nad nawą uskokowe sklepienie namiotowe, babiniec nakryty stropem płaskim. Nad prezbiterium i zakrystią dachy kalenicowe, nad nawą i wieżą namiotowe. Trójdzielność cerkwi zaakcentowana została w bryle budynku poprzez umieszczenie nad prezbiterium, nawą i babińcem makowic (baniastych hełmów) zwieńczonych krzyżami." (Tekst z materiałów XIII Małopolskich Dni Dziedzictwa Narodowego).

"Cerkiew parafialna greckokatolicka św. Jakuba Młodszego w Powroźniku (obecnie kościół parafialny rzymskokatolicki pod tym samym wezwaniem) zbudowana została (wg najnowszych badań) w 1600 r., jest więc najstarszą cerkwią w polskich Karpatach. Cerkiew była wielokrotnie przebudowywana i remontowana, a w latach 1813-14 — po powodzi — przesunięto ją na obecne miejsce.

Piękna świątynia zachodniołemkowska wzniesiona została w konstrukcji zrębowej, ściany i dachy pokryte są gontem. [...] W wyposażeniu świątyni znajduje się ikonostas z lat 1743-44, obecnie częściowo rozmontowany — na swoim miejscu pozostały tylko ikony rzędu Deesis i prorocy, w miejscu ikony Chrystusa pantokratora widnieje ikona Koronacji Matki Boskiej. Pozostała część ikonostasu, ustawiona przy wschodniej ścianie prezbiterium, stanowi tło dla ołtarza głównego, w którym znajduje się ikona Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz Mandylion z pierwotnego ikonostasu z XVII w. Po północnej stronie nawy mieści się barokowy ołtarz boczny z XVIII w. z obrazem Chrystusa u Słupa. Na ścianach cerkwi powieszono wiele cennych ikon, m.in.: Sąd Ostateczny (1623 r., najstarsza ikona w świątyni, dzieło Pawłentego Radymnego), Pieta (1646 r.), Biczowanie Chrystusa, Wniebowzięcie NMP, Chrystus Nauczający, Prorok Aaron (wszystkie cztery z XVII w.), Św. Jakub (lata 30. XVII w.), Matka Boska z Dzieciątkiem (XVIII w.)." (Szlak Architektury Drewnianej, Kraków 2005).

"Dzieje cerkwi powroźnickiej są bardzo ciekawe. Jak wykazały najnowsze badania, zbudowana została w 1600 r. (dotychczas sądzono, że w 1604; niekiedy podawano także daty 1612 lub 1643). Jest to więc niewątpliwie najstarsza cerkiew łemkowska, a przypuszczalnie także najstarsza cerkiew drewniana na terenie polskich Karpat. W 1607 r. jej prezbiterium zostało ozdobione polichromią (to również najnowsze odkrycie; wcześniej uważano, że malowidła te powstały w 1637 r.). [...] Było niedawno odnawiane. Na sklepieniu centralna postać kompozycji — Bóg Ojciec, na ścianie północnej przedstawienie Ducha Świętego, poniżej Ukrzyżowanie i Złożenie do Grobu. Z boku, na skośnych odcinkach ściany północnej, m.in. ofiara Abrahama oraz Nadanie Prawa Mojżeszowego. Na ścianie zachodniej sceny z życia Maryi i Chrystusa, poniżej Wjazd do Jerozolimy. Na ścianie wschodniej u góry również sceny z życia Maryi i Chrystusa, poniżej napis fundacyjny polichromii, a jeszcze niżej — walka Jakuba z aniołem i św. Jan Chrzciciel." (Cerkwie drewniane Karpat, Pruszków 2003).

"Cerkiew parafialna greckokatolicka św. Dymitra w Leluchowie (obecnie kościół rektoralny rzymskokatolicki pod tym samym wezwaniem) powstała w 1861 r. Odnawiano ją w latach 1916-17 r., a następnie w 2. poł. XX w. Cerkiew zachodniołemkowska zbudowana została w konstrukcji zrębowej, ściany pokryto gontem. [...] Cerkiew wzniesiono w układzie trójdzielnym, z węższym od nawy prezbiterium zamkniętym trójbocznie i z zakrystią od północy. Słupy nośne wieży ujmują częściowo babiniec oraz przedsionek otoczony wąską zahatą. Wnętrze świątyni nakryto stropami płaskimi. Polichromia ornamentalna na stropach i ścianach pochodzi z pocz. XX w. Wyposażenie cerkwi stanowią: ikonostas rokokowo-klasycystyczny z 1895 r., autorstwa A. i M. Bogdańskich (niektóre ikony wykonał w 1873 r. V. Zomph), ołtarz główny z baldachimem z XIX w., dwa ołtarze boczne: w północnym umieszczono ikony ze starszego ikonostasu, m.in. ikonę Św. Mikołaja z 1772 r., w południowym znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, pochodzący z feretronu." (Szlak Architektury Drewnianej, Kraków 2005).

"Jest to typowa cerkiew zachodniołemkowska, wzniesiona w konstrukcji zrębowej, o ścianach pokrytych gontem. [...] W nawie i prezbiterium widoczne są kopuły namiotowe, w babińcu natomiast strop płaski. Wnętrze zdobi polichromia ornamentalno-figuralna z końca XIX w. Wyposażenie stanowi rokokowo-klasycystyczny ikonostas z przełomu XVIII i XIX w. (ikony są późniejsze — namalowane lub przemalowane przez A. i M. Bogdańskich pod koniec XIX w.), ołtarz główny z baldachimem i tabernakulum, boczny barokowy ołtarzyk przy południowej ścianie nawy z obrazem Modlitwa Chrystusa w Ogrójcu, barokowa ikona Ukrzyżowanie i złożenie Chrystusa do grobu, malowana na płótnie płaszczenica, czyli przedstawienie zmarłego Chrystusa, z XIX w." (Szlak Architektury Drewnianej, Kraków 2005).