360 :: panoramiczna podróż sferyczna w 2668 odcinkach

"Wnętrze jest trójnawowe, na pierwszy rzut uderzają potężne kolumny przetransportowane w starożytności z Egiptu i zwieńczone kapitelami jońskimi i korynckimi. Posadzka jest „kosmata”, chociaż dziwi jej mechaniczna regularność. Potem się wyjaśni: została ułożona w XIX wieku z materiału rozebranej posadzki oryginalnej, której solidność była naruszona. Bazylikowy sufit ze złoconymi kasetonami zaplanował Domenichino i udało się nadać mu charakter rzeźbiarski, gdzie światło dopełnia pracy cyzelunku. W zależności od tego, czy zastajemy kościół oświetlony, czy nie, z innymi uczuciami podchodzimy do głównego ołtarza. Albo zbliżamy się do ciemnej absydy, gdzie zaledwie tu i tam, dzięki wysokim oknom, pełga wielobarwny płomyk; albo idziemy rodzajem drogi triumfalnej ku zjawisku z powietrza i złota, z połysków godnych groty Ali Baby, gdzie drogie kamienie przesypywały się przez ręce. W czaszy znajomy układ: na tronie Chrystus z Marią; czuły gest: tym razem ramię Syna spoczywa na plecach i barku Matki, już ukoronowanej." (Ewa Bieńkowska: Spacery po Rzymie, Warszawa 2010).

Kościół ma nietypowe, bo potrójne wezwanie: dwóch św. Janów i NMP, Santa Maria Immacolata e Santi Giovanni Battista ed Evangelista. Wystawiono go w 1851 roku na pustej działce po zburzonym w 1818 roku oratorium. Od 2004 roku San Giovanni jest pierwszym we Włoszech kościołem mniejszości albańskiej.

Pierwszy kościół stanął na tym miejscu już w V stuleciu. Struktura obecnego pochodzi z wieku XII, został on jednak gruntownie przebudowany w pierwszej połowie XVII wieku dla kardynała Scypiona Borghese - stąd liczne inskrypcje i motywy herbowe.

"San Crisogono jest bramą do Zatybrza. Raczej niezauważaną furtką, bo jest wymijany przez ludzi spieszących się ruchliwą viale di Trastevere. Turysta czy mieszkaniec miasta przechodzący przez most Garibaldiego w stronę Zatybrza musi przemaszerować przed nim, co staje się mimowolnym hołdem — ogromne kolumny portyku wyrastające poniżej poziomu ulicy nie przyciągają wszystkich oczu. Nie ma szczęścia San Crisogono, wielokrotnie zalewały go przybory Tybru, kościół podziemny do dziś nie został umocniony i rozpada się powoli." (Ewa Bieńkowska: Spacery po Rzymie, Warszawa 2010).

"W kościółku tym chętnie jednak wierzę w legendy, bo ma coś z chatki z piernika. Na jego wnętrze składają się bajeczne elementy antyku i średniowiecza. Śliczna, barwna i teologicznie skomponowana podłoga cosmatesca, czyli ułożona przez rodzinę Cosmatich, jest charakterystyczna dla Rzymu i typowa dla bardzo wielu świątyń, lecz podobno tylko ta tutaj przetrwała w nienaruszonej, oryginalnej postaci. Wystarczy się pochylić, żeby zobaczyć liczne pęknięcia na kamykach, poczuć pod palcami ich szorstkość. Na ścianach łatwo wyłowić wysepki ocalałych polichromii z czasów Cavalliniego, sprzed Giotta, z pierwszych dekad drugiej połowy XIII wieku. Wśród nich, po prawej stronie ołtarza, na prostopadłej do absydy ścianie – przecudnej urody święta Anna Samotrzeć, czyli święta Anna z córką i wnuczkiem. Anna kładzie Marii długopalce dłonie na skroniach, jak gdyby chciała wymasować z jej głowy ból o przyszłość Jezusa. Madonna patrzy na ludzi w kościele, których błogosławi Dzieciątko. W piernikowej aurze pozostają kolumny, niewielkie, na miarę świątyni. Starożytne kolumienki, z pierwszych trzech wieków po Chrystusie." (Jarosław Mikołajewski: Rzymska komedia, Warszawa 2011).